Boeren aan de slag met nitraat-app

Artikel | 03-12-2019 | 16:23

Op sommige plekken in Nederland zit te veel nitraat in het grond- en oppervlaktewater. Dat heeft gevolgen voor de kwaliteit van het drinkwater en voor de soortenrijkdom. Een oorzaak is te veel of ontijdige bemesting. LNV wil de nitraatuitspoeling verminderen. De uitdaging: medewerking krijgen van akkerbouwers en vollegrondgroentetelers.  

Gedragskennis bij EZK en LNV

Charlotte Wennekers is adviseur gedrag en communicatie bij het gedragsteam van DPC. Hiervoor werkte zij als gedragsspecialist bij de directie Communicatie van EZK en LNV. De nitraatkwestie is een van de vele projecten waarop zij adviseerde. Charlotte: 'De inzet van gedragskennis biedt kansen om op een andere manier te sturen op gedrag. Door goed te kijken naar de prikkels die van invloed zijn op gedrag van de boer, hebben wij een aanpak kunnen ontwikkelen om de waterkwaliteit te verbeteren. Door boeren zelf de regie te geven om hier stapjes in te zetten.'

Gedragstraject in zes stappen

Voor een gedragstraject doorloopt Charlotte verschillende stappen. In deze casus gebeurde dat in dit tempo:

• 3 CASI-sessies met beleid en stakeholders (november 2017-mei 2018)
• Kwalitatief communicatieonderzoek gericht op gedragsbepalers (januari-maart 2018)
• Conceptontwikkeling in samenwerking met gedragsveranderingsbureau Duwtje (juli-november 2018)
• Cocreatie-sessie met beleid en stakeholders (oktober 2018)
• Concepttest (januari-februari 2019)
• Uitrol (juni-september 2019)

Betrokken stakeholders in dit traject waren: Brabant Bewust, Cumela, NAJK, Meststoffen Nederland, Deltares, Delphy, Provincie Noord-Brabant, RVO en NVWA.

De analyse: wat weerhoudt de doelgroep

De concrete vraag in deze casus: hoe kunnen we akkerbouwers en vollegrondgroentetelers in Zuid-Nederland stimuleren om maatregelen te treffen tegen nitraatuitspoeling? Uit de CASI-sessie en het communicatieonderzoek kwam een aantal inzichten:

• De doelgroep heeft beperkt kennis van mogelijke maatregelen
• Ze hebben weinig inzicht in de nitraatconcentraties in eigen percelen
• Er spelen gevoelens van machteloosheid en frustratie. Denk aan: 'Ze veranderen steeds iets, dus ik kan het toch nooit goed doen.' En: 'Beleidsmedewerkers hebben veel invloed op mijn dagelijkse praktijk, maar het ontbreekt hen aan kennis.'
• Er is sprake van averechtse sociale beïnvloeding. Denk aan: 'Niemand doet het precies zoals het zou moeten.'
• De regelgeving is complex en marktprikkels werken averechts.

Gedragsstrategie: erkennen, motiveren, samenwerken

Op basis van deze analyse kon de conceptontwikkeling van start met hulp van een extern bureau. De bijbehorende gedragsstrategie bevatte de volgende punten:

• Intrinsieke motivatie vergroten en weerstand wegnemen
• Professionaliteit erkennen en keuzeopties geven
• Erkenning van wat er goed gaat en uitdagen om meer te doen
• Social proof – samen meten, inzet van ambassadeurs.

Een eerste leerpunt was dat LNV niet de nitraatuitspoeling centraal zou moeten stellen. Maar het beter benutten van meststoffen door het gewas, waardoor de nitraatuitspoeling vermindert.

Uitrol concept: persoonlijke demonstraties en discussie

Een belangrijk moment in het traject, vertelt Charlotte, was het testen van de eerste ideeën. Een envelop met instructies en meet-strips voor nitraatmetingen viel slecht in de smaak. ‘Die zou wel bij het oud papier belanden.’ Charlotte: 'En dus kozen we voor persoonlijke demonstraties van de zogenaamde ‘nitraatapp’ bij boeren op het erf en op beurzen. Met experts om vragen te antwoorden.'

De (bestaande) nitraatapp werkt eenvoudig. Je stopt een strip in het water, scant die met de app en de uitkomst verschijnt op je scherm. Tijdens 2 meet-dates in juni 2019 werd deze app door 30 boeren uitgeprobeerd. Daarna volgde een discussie met collega’s en experts over mogelijke maatregelen.

In de tweede fase van de uitrol werd de app gedemonstreerd op de Agrarische Dagen Someren, in september 2019. Daar werd ook een website met maatregelen tegen nitraatuitspoeling gelanceerd. Zo’n 200 boeren namen deel aan deze demonstraties. Ook daar werd met de doelgroep doorgepraat over het thema nitraatuitspoeling.

Ten slotte is de aanpak geëvalueerd (zie pag. 5 en 6 van deze brief aan de Tweede Kamer), onder meer op basis van een enquête onder boeren en de statistieken van de app. De ervaringen uit de pilot worden onderdeel van het project kennisverspreiding. Dat is een van de activiteiten van het Deltaplan Agrarisch Waterbeheer. Met dit programma wordt bij een grote groep agrariërs verbinding gelegd tussen kennis en handelingsperspectief.

Lessen: concreet doel, goed onderzoek en veel samenwerken

Welke lessen trekt Charlotte uit dit gedragstraject? Ten eerste: een gedragstraject is relatiemanagement. Gedragstrajecten hebben de grootste meerwaarde als stakeholders betrokken zijn. Stakeholdermanagement is daarom essentieel.

Verder: naarmate een dossier sterker in de politieke spotlights staat, wordt een breed gedragen gedragstraject lastiger uitvoerbaar. Een slimme strategie en timing zijn dan erg belangrijk. En komt je traject echt moeizaam van de grond, dan tipt Charlotte ‘de pilot’. 'Dan kan er veel ineens wel. Pilot is echt een toverwoord.'

Al genoemd is het belang van goed communicatieonderzoek, zowel vooronderzoek als het testen van concepten. Ook is de samenwerking tussen gedragsspecialisten en inhoudelijk verantwoordelijken heel belangrijk. Charlotte trekt daarin graag als ‘tandem’ op met een communicatieadviseur, voor de continuïteit en de nodige slagkracht.

En last but not least: formuleer een zo concreet mogelijk gedragsdoel voordat je begint. Charlotte: 'Je moet bij wijze van spreken een foto kunnen maken van het gewenste gedrag.'

Borgen: voorbeelden en veerkracht

Charlotte is tevreden over de opbrengst van gedragstrajecten. Maar hoe overtuig je je collega’s (en directeur!) ervan dat ze tijd moeten investeren? Charlotte: 'Mij heeft het geholpen veel voorbeelden te verzamelen en een portfolio op te bouwen. Concrete resultaten overtuigen het best. Verder moet je je boodschap blijven herhalen – in bijeenkomsten en on the job.'

Zelf heeft ze ook veel gehad aan haar enthousiasme en veerkracht. 'Want niet alles lukt. Dat accepteren en uitdragen helpt. Net als een langetermijnblik.'