Wat is dilemmalogica

De kern van dilemmalogica

Waar overheid is, is ongemak. De overheid bemoeit zich immers alleen met zaken die niet vanzelf gaan. Hoe kun je ervoor zorgen dat mensen bij complexe opgaven zich herkennen in wat de overheid wel of niet doet - en vooral waarom? Door contact te maken over het probleem, in plaats van pas te communiceren bij de oplossing, zegt Guido Rijnja, adviseur communicatiebeleid bij de Rijksvoorlichtingsdienst en bedenker van dilemmalogica. 'Omarm het probleem, help zorgen en oplossingen te delen. In het woord dilemma ligt besloten dat je 2 mogelijkheden hebt. Hoe help je de logica te zien: kijk je naar de polen of wat er tussen zit?'

Idee is dus dat bestuurders en ambtenaren bij de overheid hun eigen oplossing opschorten. Dat ze eerst aansluiting zoeken bij de zorgen en zienswijzen die bij burgers of andere spelers rond een onderwerp leven. In dat contact kan bereidheid ontstaan om het met elkaar te hebben over afwegingen en processtappen. Vaak ontdek je dan wat er voor een ander écht toe doet. Daarmee leg je een basis voor meer begrip en draagvlak, maar vooral help je mee aan een nieuwe en gedeelde kijk op de zaak. Je stelt vast: wat kan wél?

Dilemmalogica gaat, zo benadrukt Rijnja, verder dan je verdiepen in de ander en feitelijk blijven steken in een betere uitleg van je eigen, voorgenomen verhaal. 'Mensen hebben haarfijn door of je je echt verdiept in hun zorgen of je eigen zin wilt doordrijven. Onderzoek leert dat de meeste burgers welwillend staan tegenover bemoeienis van de overheid bij lastige opgaven. Maar ze verwachten wel dat ze eerlijk tegemoet worden getreden. Meer dan besluiten zelf, hechten ze aan de manier waarop besluiten genomen worden: vind ik het fair, rechtvaardig? Voordat mensen de overheid snappen, willen ze zien dat de overheid hen snapt.' 

Voor wie en wanneer

Dilemmalogica is ontwikkeld voor iedereen die meer werk wil maken van contact bij lastige, complexe opgaven. Communicatieadviseurs en woordvoerders dus, die aan de lopende band te maken hebben met omstreden kwesties en dan worden aangesproken op het ‘waarom’ van de overheidsbemoeienis en het ‘hoe’: langs welke weg en met wie is de kwestie opgepakt en zijn mogelijkheden verkend, gewikt en gewogen?

Vooral in het begin van een opgave kan dilemmalogica van pas kan komen. Als opgaves zich als dilemma aandienen ontstaat vaak de behoefte op om spanningen uiteen te rafelen, op zoek naar iets gemeenschappelijks. Dat neemt niet weg dat er ook toepassingen zijn bij woordvoering of publieksvoorlichting, dus in latere fasen. Door de focus op contact en wederkerigheid blijkt dat communiceren over dilemma’s op papier lastiger is dan vis-a-vis, in het persoonlijk contact van bestuurders en ambtenaren met burgers, met de media en andere stakeholders.

Drie stappen

Dilemmalogica kan van pas komen in alle fasen van plannen maken en uitvoeren: op papier en in direct contact, met burgers, met de media en andere stakeholders. Uit de ervaringen bij departementen, diensten en inspecties komen 3 stappen naar voren. Die kunnen als een ‘kijkkader’ helpen om het verschil te maken.

1. Erken de zorgen
   Ga na wie betrokken zijn bij het dilemma en wat hun zorgen en verlangens zijn. Wat schuurt.
2. Orden de zienswijzen
   Breng in kaart wat betrokkenen scheidt en bindt. Schets de bandbreedte (kaders, scenario’s).
3. Bied perspectief
   Benut gedeelde vragen, waarden en wensen om te bepalen wie wat kan doen. Spreek dat af.

Op de pagina Dilemmalogica: de 3 stappen toegelicht vind je een toelichting op deze stappen.

Succesfactoren

Uit een onderzoek naar de toepassing van dilemmalogica kwamen enkele aandachtspunten naar voren. Ze maken duidelijk dat echt contact valt of staat bij wederzijds begrip.

• Erkenning van zorgen is cruciaal maar niet gemakkelijk: voor je het weet vul je de zorgen van anderen in en sla je de plank mis. Dan zorg je mogelijk zelfs voor teleurstelling over het contact. Het is dus heel belangrijk dat je goed weet op welke voorkennis en verwachtingen je aansluit.
• Timing is van groot belang: op het moment van communiceren is het belangrijk te weten of dialoog nog mogelijk is. Is er politiek gezien, financieel of qua tijd nog ruimte? In welke fase van beleidsvorming zitten we? Wek geen verkeerde verwachtingen.
• Let op taalgebruik. Het is belangrijk dat je vanuit de overheid niet te onzeker overkomt, maar tegelijk ook niet als te daadkrachtig. Taal let heel nauw, zeker als het spannend wordt. Bijvoorbeeld: beloof geen zekerheid, als mensen duidelijkheid verwachten.

Meer lezen

Erken mij - artikel over dilemmalogica

Leg het probleem op tafel - artikel over dilemmalogica

Dilemmalogica en de Omgevingswet - leidraad

Complexiteit spant de kroon - artikel over omgaan met spanningen in coronatijd

Weg met transparantiekramp - artikel over openheid en transparantie

Hulp nodig?

Hulp nodig? Neem contact op met Guido Rijnja, adviseur communicatiebeleid bij de Rijksvoorlichtingsdienst (ministerie van Algemene Zaken).