Meer rust en echt contact

Samenvatting

Ons leven is voor een groot deel online plaats gaan vinden. Voor dienstverlening, communicatie en mediagebruik zijn we grotendeels afhankelijk geworden van het internet. We communiceren, regelen en kopen steeds meer online. Door de coronacrisis zijn we het internet nog meer gaan gebruiken: we zijn meer online gaan kopen en communiceren. Thuiswerken met videovergaderen is versneld geaccepteerd geraakt. Enerzijds leverde dit voor velen voordelen op zoals minder reistijd, meer flexibiliteit en vrijheid. Anderzijds blijkt het lastig om grenzen te bepalen als iedereen overal en altijd kan werken. Men ervaart een online overkill en krijgt het gevoel altijd ‘aan’ te staan. Mensen zoeken daarom nog bewuster dan voorheen offline de rust op, vaak buitenshuis.

Implicaties voor overheidscommunicatie

Naast toegankelijke online dienstverlening en communicatie is het belangrijk om voldoende aandacht te blijven geven aan offline communicatie en dienstverlening. Het gaat hierbij niet alleen om mensen die niet ‘online’ vaardig zijn, maar ook om mensen die behoefte hebben aan persoonlijk contact vanwege de online overkill. Dat geldt ook voor samenwerking en communicatie binnen teams of organisaties en ook tussen organisaties onderling: online is handig, offline is vaak ook belangrijk. Het inzetten van online media geeft geen garantie dat iedereen wordt bereikt en daadwerkelijk aandacht heeft voor getoonde uitingen.

Online gedrag sterk veranderd

Het internet was voor de coronacrisis al niet meer weg te denken uit het dagelijks leven.Voor de coronacrisis hadden verschillende grote winkelketens al een goed functionerende webshop. Denk aan de online winkels als Bol.com, Coolblue en Zalando, maar ook supermarkten zoals Albert Heijn en Jumbo. Toch winkelden de meeste mensen nog fysiek. De lockdownmaatregelen betekenden ook dat veel winkels tijdelijk de deuren moesten sluiten. Veel consumenten gingen toen noodgedwongen meer online winkelen. Tijdens de pandemie maakten niet alleen deze winkels een ongekende groei door, maar professionaliseerden veel andere bedrijven hun online verkoopkanaal en groeide de online omzet tot meer dan de helft van het jaar ervoor. Deze toename in online winkelen was te zien bij alle generaties. De markt voor online boodschappen bij supermarkten en speciaalzaken verdubbelde in 2020 en de markt voor maaltijdbezorging groeide met 37%. De verwachting is dat deze versnelde online groei voorlopig nog zal doorzetten, ook als de coronamaatregelen volledig geschrapt zijn.

Daarnaast heeft men tijdens de coronacrisis manieren moeten (her)ontdekken om (online) contact te houden met vrienden en familie. Er was voor het eerst in vijf jaar een stijging in het aantal belminuten per vaste telefonie, maar de grootste toename was er in het aantal belminuten per mobiele telefonie. Ook steeg het dataverbruik enorm ten opzichte van voor de pandemie. Veel mobiele data werden gebruikt voor amusement, maar ook voor het behouden van contact met anderen via appen en videobellen. Tijdens de pandemie is de meerderheid van de bevolking vertrouwd geraakt met videobellen. Bij jongeren was online gamen ook een belangrijke manier om contact te behouden met vrienden op afstand.

Hybride werken blijft

Voor corona was thuiswerken in veel organisaties een uitzondering. Voor mensen met een kantoorbaan is thuiswerken door de coronacrisis versneld geaccepteerd geraakt. Velen ontdekten voordelen van thuiswerken zoals minder reistijd, meer productiviteit en een betere balans tussen werk en privé. Onderzoek geeft aan dat meer dan de helft van de thuiswerkers positieve ervaringen heeft opgedaan met thuiswerken in coronatijd. Zij willen in de toekomst meer of zelfs volledig blijven thuiswerken. De helft van de thuiswerkers wil na corona graag een combinatie van thuiswerken en op locatie werken: hybride werken. Een aantal organisaties zoals ABN AMRO, Triodos Bank en AEGON Nederland begonnen al snel met voorbereidingen op hybride werken. Het kantoor wordt daarmee meer een ontmoetingsplek, een plek voor sociale interactie, co-creëren en kennisdeling. Thuiswerken is vooral bedoeld om zich te concentreren.

Het thuiswerken brengt ook (online) uitdagingen met zich mee. Met name videovergaderen levert frustraties op. Sommigen vinden het niet effectief, vermoeiend en veel van het concentratievermogen vragen. Werkgevers en managers moeten op afstand leiding geven en proberen de sociale cohesie in stand te houden.⁷ Succesvol leidinggeven op afstand vergt (meer) loslaten en vertrouwen. Ook is het een uitdaging om het fysieke en mentale welbevinden van werknemers te bewaken in een situatie met minder sociale contacten met collega’s, minder beweging en minder betrokkenheid bij de organisatie. Veel burn-outs blijken gerelateerd te zijn aan eenzaamheid en werkstress tijdens de coronacrisis. Voor velen was het lastig om een goede balans tussen werk en privé te vinden, met name voor wie thuis werkt. De grens tussen werk en privé kan vervagen waardoor men het gevoel kan krijgen constant ‘aan’ te staan.

Bewust offline in zoektocht naar rust

De coronacrisis gaf mensen de tijd om na te denken over hoe zij hun leven willen leiden. Enerzijds hoopt een deel van de bevolking op een snelle terugkeer naar het leven van voor de pandemie. Zij missen vooral sociale activiteiten zoals leuke dingen buitenshuis doen en samen zijn met anderen. Anderzijds zijn er ook mensen die hun leven juist anders willen inrichten door relatief veel te blijven thuiswerken of door het rustiger aan te gaan doen.

De ontwikkeling waarbij mensen bewust zoeken naar rust, vooral om weg te zijn van alle online druk, is al langer gaande. Door het thuiswerken zijn mensen vooral thuis veel meer online druk gaan ervaren en zoeken ze de rust nog meer offline en buitenshuis op. Dit zagen we vooral tijdens de eerste lockdown toen mensen massaal de natuur zijn gaan opzoeken en binnenhalen. Aandacht voor de natuur speelt vaak een belangrijke en dominante rol in periodes waarin angst en onzekerheid relatief hoog is, en tijdens lockdowns waren er daarnaast ook vrijwel geen andere manieren om ontspanning te zoeken. De natuur geeft rust, niemand verwacht daar iets van je en het voelt als een veilige plek. Meer dan ooit bezochten we natuurgebieden, werden wandelroutes online gedownload, mountainbikevignetten gekocht en werden mensen lid van Natuurmonumenten. Daarnaast werden in 2020 in totaal 1,1 miljoen nieuwe fietsen verkocht, 9 procent meer dan in 2019. Omdat veel mensen de hele dag thuis zaten, werd er ook meer groen naar binnen gehaald. Tuincentra zagen de omzet in de eerste helft van 2020 fors toenemen. Corona heeft ook invloed gehad op hoe Nederlanders naar het eigen Nederlandse landschap zijn gaan kijken: ruim de helft staat positiever ten opzichte van de eigen omgeving, waarbij de jongeren van 18-24 het hoogste scoren.