Van doelgroep naar mensen

Samenvatting

Door groeiende diversiteit is er meer aandacht gekomen voor verschillen in onze samenleving. Diversiteit begint steeds gewoner te worden. Verschillen tussen mensen doen er echt toe en mensen willen gezien worden zoals zij zelf zijn, en daarom niet meer in hokjes geplaatst worden. Wanneer aandacht voor verschillen leidt tot ongelijkheid, ontstaan er scheidslijnen. Spanningen en protesten kunnen daarvan het gevolg zijn. Scheidslijnen zijn tijdens de coronacrisis verscherpt. Het belang om deze scheidslijnen te verkleinen is toegenomen.

Implicaties voor overheidscommunicatie

Blijvend inzetten op inclusie is nodig, waarbij zowel het wegnemen van scheidslijnen als het ruimte geven aan diversiteit centraal staan. De uitdaging daarbij is om oog te houden voor verschillen, diversiteit en het vergroten van participatie, zonder onbedoeld anderen buiten te sluiten.

Voorkom dat je zelf in hokjes of groepen denkt. Het denken in en definiëren van doelgroepen kan een valkuil voor de communicatiediscipline zijn. Benader mensen niet als lid van een doelgroep, maar als mens en doe natuurlijk wel je best om mensen op het goede moment en op de juiste manier te bereiken. Er zijn daarbij ook grenzen aan het personaliseren van (online) informatie of communicatie. Soms kan dit gerichte communicatie opleveren, maar het kan er ook toe leiden dat mensen worden buitengesloten of zich gediscrimineerd voelen.

Diversiteit wordt normaal

Er zijn altijd al verschillen in de samenleving geweest, bijvoorbeeld tussen arm en rijk, hoog en laag opgeleid en tussen generaties. Een groeiende diversiteit en toenemende verscheidenheid aan leefstijlen heeft geleid tot meer aandacht voor verschillen. Tegelijk neemt individualisme toe en vervagen vaststaande normen en waarden van bepaalde groepen. Het wordt niet alleen moeilijker om mensen in hokjes te plaatsen, maar mensen willen ook niet in hokjes geplaatst worden. Groepen indelen op kenmerken als leeftijd of opleidingsniveau lijkt misschien logisch, maar binnen deze of welke indeling dan ook is de diversiteit vaak veel groter dan je zou verwachten. De afgelopen decennia is de samenstelling van de bevolking aanzienlijk veranderd, en deze ontwikkeling zet door. Zo had op 1 juli 2021 bijna een kwart van de bevolking een migratieachtergrond. In de vier grote steden heeft inmiddels de meerderheid van de inwoners een migratieachtergrond. Etnische diversiteit wordt steeds meer een vast gegeven. Ook groeit diversiteit op het gebied van cultuur, religieuze oriëntatie, politieke voorkeur, seksuele voorkeur, gender(beleving) en levensstijl. Eigenlijk is het in dit kader wat vreemd, wellicht zelfs een paradox, om te spreken over ‘jongeren’ en ‘ouderen’, omdat dergelijke hokjes betekenis aan het verliezen zijn. Toch zijn het veel ‘jongeren’ die ter discussie stellen dat heteroseksualiteit als standaard wordt beschouwd. Bij die norm gaat men er vanuit dat er twee geslachten zijn met eigen sociale rollen en waarbij heteroseksualiteit verwacht wordt. Jongeren stellen niet alleen deze norm ter discussie, maar ook labels als homoseksueel, biseksueel of transgender. Sociaal wetenschapper Laurens Buijs stelt dat het een nieuwe vorm van emancipatie is. Jongeren van nu willen eerst rustig kijken of ze niet ergens in of tussen die hokjes behoren. Dit proces speelt op allerlei assen waarlangs je de maatschappij kan indelen en dus hokjes zou kunnen afbakenen: steeds meer jongeren gaan uit van het idee van ‘intersectionality’, waarbij het niet uitmaakt welke kleur, leeftijd, geslacht of seksuele voorkeur iemand heeft. Dit wordt versterkt doordat veel jongeren van nu opgroeien in een meer diverse en mondiale omgeving.

Spanningen door scheidslijnen

Verschillen in de samenleving kunnen problematisch worden wanneer er scheidslijnen groeien of ervaren worden. Dat kan bijdragen aan gevoelens van uitsluiting of onbehagen. Dit kan versterkt worden wanneer verschillen of scheidslijnen worden benadrukt. Zie ook #onbehagen.

Mensen kunnen ongelijkheden ervaren op basis van bijvoorbeeld geslacht, seksuele voorkeur, ras of huidskleur. Dit leidt tot discussie en zelfs actiebereidheid. Zo werd er in ons land meermaals gedemonstreerd tegen ongelijkheid en discriminatie onder de noemer ‘Black Lives Matter’ en ‘Stop Asian Hate’. Beide bewegingen werden aangewakkerd door incidenten in de Verenigde Staten, maar al snel verschoof de focus van demonstranten naar racisme in eigen land. Een ander voorbeeld zijn MBO-studenten met een migratieachtergrond die discriminatie ervaren bij hun zoektocht naar een stageplaats. Dat leidt niet alleen tot studievertraging, maar ook tot gevoelens van onveiligheid en eenzaamheid.

Kansen steeds ongelijker verdeeld

Scheidslijnen in de maatschappij groeien, en leiden steeds vaker tot steeds problemen. Pieter Hasekamp, directeur van het Centraal Planbureau (CPB) stelt dat kansen steeds ongelijker verdeeld raken in de maatschappij. Zo wordt het steeds moeilijker voor jongeren, lager opgeleiden en mensen met een migratieachtergrond om een vast contract te krijgen. Ook op de woningmarkt neemt ongelijkheid steeds meer toe. Jonge mensen die wat geld van hun ouders kunnen inzetten, maken meer kans op een woning dan jonge mensen met minder vermogende ouders. Ook wordt het vermogen om cijfers te kunnen lezen en interpreteren steeds belangrijker om goed mee te kunnen komen in de maatschappij. Denk hierbij aan getallen, grafieken en diagrammen die steeds vaker gebruikt worden om te communiceren. Hoewel Nederland 2,1 miljoen laaggecijferde volwassenen telt, is er nog te weinig aandacht voor deze groep. Het huidige beleid is vaak wel gericht op bijvoorbeeld laaggeletterden, maar laaggecijferden worden nog vaak vergeten. Om participatie te vergroten en ongelijkheid te verkleinen wordt veelal ingezet op inclusie. Hierbij gaat het erom dat iedereen in de maatschappij volwaardig kan meedoen, ongeacht verschillen of beperkingen. De uitdaging is echter om inclusie tot stand te brengen waarbij recht wordt gedaan aan de gehele diversiteit binnen de samenleving. Wanneer aandacht voor kwetsbare of ondervertegenwoordigde groepen ervaren wordt als het tekort doen of uitsluiten van andere groepen, kan ook dit leiden tot onbehagen en een roep om gelijke behandeling.

Pandemie vergroot scheidslijnen

Iedereen heeft te maken gehad met nadelige gevolgen van de coronapandemie, maar niet in gelijke mate. De coronapandemie heeft scheidslijnen verscherpt. Dat ligt deels aan de virus zelf: onder ouderen is het ziekteverloop vaak ernstiger en is de overlijdenskans groter. Ook sociaal-economische factoren zoals laag inkomen en migratieachtergrond spelen een rol, waarbij laag opleidingsniveau, werksituaties waarin afstand houden moeilijk is en grote huishoudens vaker zorgen voor grotere risico’s. De mate waarin men maatregelen van de overheid begrijpt en de Nederlandse taal beheerst, spelen ook een rol. Dat leidt ook tot het achterblijven van de vaccinatiegraad in achterstandswijken. Verder neemt de kansenongelijkheid in het onderwijs toe als gevolg van het thuisonderwijs in coronatijd. Vooral kinderen in het basisonderwijs, kinderen met armoede thuis of een taalachterstand liepen (meer) leerachterstand op.